“Thượng đế thì cười” (tiểu thuyết của Nguyễn Khải (NK), Nxb Hội Nhà văn) thực chất là một cuốn hồi ký nhưng lại được viết theo hình thức của một tiểu thuyết; tức các nhân vật đều có thực, còn kết cấu, văn phong thì được viết theo kiểu tiểu thuyết. Xuất phát từ câu chuyện người vợ, sau cả quãng đời dài cùng ông gắn bó, về già lại đâm ra ghen tuông, khiến ông nhà văn vốn rất khéo xử với đời lại không biết xử thế nào với vợ… toàn bộ cuộc đời của NK đã được dựng lên. Qua đó, ta thấy cuộc đời NK là một sự pha trộn bởi những điều trái ngược nhau. Nếu ông là một đứa con thêm bị bỏ rơi, bị sỉ nhục của một ông bố thiếu tình thương và trách nhiệm thì ông lại là đứa con yêu của cách mạng. Những năm kháng chiến chống Pháp gian khổ hy sinh là thế, nhưng với riêng NK lại là những ngày vui nhất, được gia nhập quân đội, chàng thiếu niên NK như con chim sổ lồng, vùng vẫy thỏa thích giữa bầu trời tự do, bởi thế có lúc mới “tự dưng chạy như thằng rồ” đơn giản chỉ vì “thấy vui quá thì chạy” mà thôi. Còn trong kháng chiến chống Mỹ, khi cả nước chia ly, cả nước không nhà nào không có người thân nơi đầu rơi máu chảy, riêng NK: “Vợ chồng hắn suốt bốn mươi lăm năm chưa một lần ăn tết lẻ loi”, đôi lúc ông còn phải tự thấy ngượng, tự thấy mình có lỗi vì sự quá may mắn của mình. Không chỉ thế, từ một đứa bé trước mắt ông bố chỉ là “một thằng mán tiền”, ông lại trở thành một sĩ quan cao cấp, một nhà văn danh tiếng. Xuyên suốt TĐTC, NK đã bộc bạch, bày tỏ lòng biết ơn sâu xa với cách mạng: “Nếu không có cách mạng thì mãi mãi hắn sẽ bị ám ảnh là một đứa trẻ bị ruồng bỏ…chỉ xứng đáng có một thân phận hèn mọn”.
